«Իմ չորս զավակներից նրանք, ովքեր արդեն խոսել գիտեն, նաև խաչակնքվել գիտեն». Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան Qahana.am-ի այսօրվա անկեղծ զրուցակիցն արմատներով գանձակեցի քաղաքագետ Հրանտ Մելիք-Շահնազարյանն է, ում համար մնայուն արժեքները սկսվում են ընտանիքից, հավատքից ու հայրենասիրությունից: Երիտասարդ, ով իր երեխաների դաստիարակությունը կերտում է սեփական օրինակով, ապրում է հոգևոր արժեքներով ու օրենքներով… Ըստ ձեզ՝ հավատքն այսօրվա երիտասարդի մեջ որքանո՞վ է ամուր:Ճիշտ ասած՝ դժվար է համեմատականներ անցկացնել այլ սերունդների հետ, բայց տպավորությունն այնպիսին է, որ այսօր, վերջին տարիների համեմատ, երիտասարդներն ավելի հավատքով են: Յուրաքանչյուր անգամ եկեղեցի մտնելիս նկատում եմ, որ այցելուների սոցիալական շերտը փոխվել է: Եթե եկեղեցին առաջ միայն կարիքավորների մխիթարանքի վայր էր, հիմա նկատելի է, որ տարբեր են այցելուները, անկեղծ են ու սպասումներով լի: Ընդհանրապես, առօրյայում մարդկանց հետ շփվելով հասկանում ենք, որ հոգևորը, ազգայինն ու հային բնութագրող տեսակը կամաց-կամաց իր դիրքերը վերականգնում է: Իհարկե, հավատքը բոլորի համար անձնական փորձառություն է, բայց շրջապատում զգում եմ, որ մարդիկ ավելի են վերադառնում ակունքներին, մոտենում են Աստծուն, եկեղեցուն, ինչն էլ միայն դրական միտումների մասին է խոսում: Կար մի շրջան, երբ եկեղեցի գնալը, մոմ վառելը դարձել էր նորաձևություն: Փաստորեն, այդ «նորաձևությունն» այսօր սերմե՞ր է տվել:Երբ հասարակությունը փոխվում է, ավանդույթներին քիչ են տուրք տալիս: Հետևաբար, այսօր եկեղեցի եկողները, իմ խորին համոզմամբ, դա չեն անում` հարևանին ցույց տալու, թե եկեղեցի են գնում: Ցավոք, բայց պետք է ասեմ, որ հարևանի կարծիքը հաշվի առնող երիտասարդություն արդեն, գոնե քաղաքում, չկա: Գյուղական համայքներում միգուցե կան… Ու, բնականաբար, եթե մարդը գալիս է եկեղեցի՝ ոչ ցուցամոլությունից դրդված, ապա ունի կիսվելու, իր մտքերն աղոթքի միջոցով արտահայտելու, ինքն իր առջև անկեղծանալու կարիք և այդ անկեղծ վայրը գտել է: Չէի ասի, որ այսօր մարդիկ ցուցամոլության համար են գնում: Ո՛չ, գնում են իրենց ներքին հոգևոր կարիքից դրդված և գնալով այդ մարդկանց թիվը մեծանում է… Դա փորձից ելնելո՞վ եք ասում:Այո, ընկերներիս շրջանակներում շատերն են, որ յուրաքանչյուր կիրակի հաճախում են Սուրբ Պատարագի, և դա իրենց համար արդեն ապրելակերպ է դարձել: Դա վարակիչ է նաև մյուսների համար, քանի որ տեսնում են, որ այն մարդը, ով գնաց և մասնակցեց Սուրբ Պատարագին, ավելի խաղաղված է, հավասարակշռված, ավելի հեշտ է ընկալում և հաղթահարում կյանքի փորձությունները, դժվարությունները: Միգուցե սկզբում հետաքրքրությունից դրդված են գնում, բայց մի քանի անգամ մասնեկցելուց հետո դա դառնում է անհրաժեշտություն, կենսակերպ: Միայն մեծահասակների այցելության վայր չի դառնում եկեղեցին, այլ ավելի հաճախ երիտասարդներ են գնում եկեղեցի, ինչը շատ լավ է: Եկեղեցական օրենքները, պատվիրանները ավելի ներողամիտ են, ավելի շատ սեր են քարոզում, իսկ քաղաքական դաշտում օրենքներն ավելի չոր են ու կտրուկ: Հնարավո՞ր է արդյոք, որ աշխարհիկ օրենքները հիմնված լինեն հոգևոր արժեքների վրա:Վերջին հաշվով այդպես էլ կա. բոլոր երկրների սահմանադրությունները, օրենքներն իրենց մեջ կրում են մարդասիրություն: Այլ հարց է, թե ինչպես է դա ընկալվում և մեկնաբանվում: Իհարկե, եթե խոսքը զուտ իրավագիտական մեկնաբանությունների մասին է, գիտենք, թե ինչ չոր են և փաստերի վրա հիմնված, բայց մարդու էությունն այնպիսին է, որ նա չի կարող միայն դրանով սահմանափակվել: Բոլոր դեպքերում, փորձում է գտնել այն, ինչը հոգևոր է, ավելի մարդասեր է և ընկալելի: Լինի դա քաղաքականություն թե մարդկային կենսագործունեության ցանկացած այլ ոլորտ, միևնույն է, կա մի սահման, որից այն կողմ մարդիկ դժարանում են: Խոսքը տրամաբանություն ունեցող, սովորական մարդկային արժեքներ ունեցող անհատների մասին է, ոչ թե հանցագործների, որոնց համար սրբություններ չկան: Կարևոր չէ, մարդը քաղաքականությամբ կզբաղվի, բիզնեսով թե մեկ այլ բանով, միևնույն է, կան ինչ-որ արգելակներ, որոնք միշտ աշխատում են: Իմ կարծիքով, անգամ քաղաքականության մեջ հմտացած գործիչները փորձում են գալ դեպի ավելի հոգևոր արժեքներ: Հայաստանում դա հատկապես նկատելի է: Նույնիսկ տեսնում ենք, որ վերջին տարիների ընթացքում եկեղեցական, ազգային տոները մեր պետական գործիչների գործուն աջակցությամբ բավական առաջ մղվեցին: Ճիշտ է, որոշ չափով դա նաև հասարակական դժգոհությունների պատճառ է դառնում, բայց, կարծում եմ, սխալ մատուցման արդյունքն է: Օրինակ կարող եմ բերել մեռելոցի օրերը. բոլորը գիտեն, որ մեռելոց է, բայց քչերը գիտեն, որ մեռելոցները հետևում են եկեղեցու 5 տաղավար տոներին: Այսինքն, դա պետք է չընկալվի որպես հանգստյան օր, այլ պետք է ունենա իր խորհուրդը. մարդը, ով իր ողջ ունեցվածքով, կյանքով պարտական է իր անցավորներին, իր մեծերին, տարվա մեջ գոնե հինգ օր պետք է ցանկանա հարգանքի տուրք մատուցել: Եվ եթե հասկանանք՝ ի՞նչ է նշանակում տաղավար տոն, ինչո՞ւ ենք նշում և ինչո՞ւ է պետք դրանից հետո գնալ ու հարգանքի տուրք մատուցել պապերին ու տատերին, արդեն գիտակից կլինենք: Իսկ հասարակության գիտակից անդամը երբեք չի դժգոհում: Այնպես որ, ժամանակ է պետք, որպեսզի ամեն ինչ իր գաղափարական ընկալմանը հասնի: Մարդկանց մեծ բազմությունից շատ բան պահանջել չի կարելի, ամեն ինչ պետք է պահանջել անհատներից և ստիպել, որ այդ անհատները դառնան առաջ տանող լոկոմոտիվ: Իսկ այդ անհատները կա՞ն:Այո, և նրանք իրենց գործառույթներն իրականացնում են: Բայց ամեն ինչի համար ժամանակ է պետք: Պետք է ընկալելու, հասկանալու հնարավորություն տալ հասարակությանը: Մի այսպիսի հետաքրքիր իրողություն ներկայացնեմ. ես արմատներով Գանձակից եմ, որը հիմա, ցավոք սրտի, Ադրբեջանի կազմում է: Խորհրդային իշխանության տարիներին այնտեղ հայկական համայնքը բավական մեծ էր և ուժեղ: Մայիսի 2-ին մեռելոց էր, քանի որ մայիսի 1-ը խորհրդային տոն էր: Մարդիկ, փաստորեն, դրա կարիքն ունեին՝ առանց որևէ պարտադրվածության: Նունիսկ հակառակն էր. անգամ ճնշման պարագայում գնում էին: Նշանակում է, որ հասարակությունը դրա անհրաժեշտությունն ունի, ուզում է գնալ, «շփվել» իր անցավորների հետ, հավաքվել: Հատկապես, փոքր համայնքներում, երբ ամբողջ գյուղը գնում է գերեզմաններ, անցյալի և ներկայի, հարևանների և տարբեր սերունդների միավորման խորհուրդ է տեղի ունենում: Մարդիկ միավորման ձգտում ունեն նաև այս միջոցով: Այնպես որ, միակ խնդիրը մատուցումն է, պետք է այնպես անել, որ դա չընկալվի որպես պարտադրանք: Մարդը պետք է հասկանա, թե դա ինչ խորհուրդ ունի և ազգապահպանման տեսակետից, և իրենց ապագա սերունդների ճիշտ զարգացման, դաստիարակման տեսակետից: Աշխարհում իրավիճակը հանդարտ չէ: Կարելի է ասել, ինչ որ տեղ հասկանալի է քրիստոնյա-մահմեդական հակամարտությունը: Բայց հաճախ քրիստոնյաներն են միմյանց դեմ դուրս գալիս. ինչո՞ւ: Չէ՞ որ քրիստոնեությունը սեր է քարոզում:Եթե մահմեդականներն ու քրիստոնյաներն ամբողջովին հետևեին իրենց պատվիրաններին, ըստ տրամաբանության, պատերազմներ չպետք է լինեին: Իսլամն էլ չի քարոզում ոչնչացնել: Բոլոր կրոնների հիմքում մարդասիրությունն է դրված: Այդ բոլորը մեկ միասնական Աստծուց է գալիս, զուտ մեկնաբանությունների խնդիր է: Բայց, ցավոք սրտի, դա այն իրողությունն է, որը հնարավոր չէ հաղթահարել: Միգուցե այդ պատերազմները պետք են մարդկային գոյության պատճառները վերաիմաստավորելու, ճիշտ հասկանալու և ընկալելու համար: Նժդեհն ասել է՝ պատերազմներն են օրօրել մարդկության մանկությունը, և պատերազմներն են եղել նաև առաջընթացի հիմնական շարժիչ ուժը: Դրանք միշտ կլինեն: Այլ հարց է, որ պատերազմները, վերջին հաշվով, չդառնան միտում վատը շարունակելու, այլ միգուցե լավի համար մղվող պատերազմներ լինեն: Իհարկե, ասածս վերացական է: Հասկանում եմ, որ ցանկացած պատերազմող կողմ ունի իր ձգտումներն ու ցանկությունները և դա է համարում արդար: Քանի դեռ կա մարդկային, պետական, ազգային շահ կոչեցյալը, լինելու է նաև շահերի բախում և, հետևաբար, դա բերելու է պատերազմների: Պարոն Մելիք-Շահնազարյան, որպես երիտասարդ, ով հոգատար ու ուշադիր աչքով է հետևում եկեղեցուն, ըստ Ձեզ, ի՞նչ խնդիրներ կան, ի՞նչը կցանկանայիք փոխել:Մարդկանց գիտակցությունը: Կցանկանայի, որ հասկանան՝ եկեղեցին միայն կառույցն ու հոգևորականը չէ, եկեղեցին համայնքն է: Ես հասկանում եմ, որ ծեսերը մեր ժառանգությունն են, մեր բնությունն ու բնութագիրը, որ ժառանգել ենք: Բայց յուրաքանչյուր մարդ պետք է հասկանա, որ ինքն է եկեղեցին, իր հարազատը, իր ընկերը, բոլորս միասին ենք եկեղեցին: Պետք է կարողանանք տարանջատել եկեղեցին իր սպասավորներից, սպասավորներին՝ շինություններից… Ես համոզված եմ, որ մարդկության հիմնական խնդիրը եղել է ոչ բավարար կրթվածությունը: Կրթությունն է այսօր մեր բոլոր չարիքների, բացթողումների հիմքում: Կրթված մարդը չի կարող լինել աղանդավոր, վատ կամեցող, վատ քաղաքացի, հանցագործ և այլն: Կրթությունն է, որ, ի վերջո, մարդուն հասցնում է գիտակցական այն աստիճանի, որ ծնում է բարիք ու ծառայում հասարակությանը: Այնպես որ եկեղեցին բոլորս ենք և բոլորս ունենք կրթվածության խնդիր: Դուք բավական երիտասարդ, բայց բազմազավակ հայրիկ եք: Համոզված եմ, որ երեխաների մեջ արդեն իսկ սերմանված է հայրենասիրությունը: Իսկ հոգևոր արժեքներով սնո՞ւմ եք նրանց:Իմ ընտանիքը փորձում է պահպանել մեր բոլոր ավանդույթները: Դա հեշտ է անել, եթե քո էությունն է այդպիսին: Դժվարն ինքդ քեզ հակառակ գնալն է: Իմ չորս զավակներից նրանք, ովքեր արդեն խոսել գիտեն, նաև խաչակնքվել գիտեն: Մենք ընտանիքով հաճախ ենք այցելում եկեղեցի, փորձում ենք պատմել, բացատրել: Իրենց ոչինչ չեմ ստիպում: Ուղղակի ես ապրում եմ այնպես, ինչպես կամ, և համոզված եմ, որ նրանք պետք է լինեն նման: Մի ասացվածք կա. «Մի դաստիարակեք ձեր երեխաներին, այլ դաստիարակեք ինքներդ ձեզ, միևնույն է, նրանք վերջում ձեզ են նմանվելու»: Փորձում եմ լինել այնպիսին, ինչպիսին կամ, և կարծում եմ, դա ընտանիքը դաստիարակելու ամենաճիշտ, ամենակարճ և ամենահավատարիմ ճանապարհն է, որից պետք չէ շեղվել: Իսկ եթե այդ ամենը սկսես արհեստական ներդնել, միևնույն է, կեղծիքը զգացվում է, հատկապես երեխաները դա շատ արագ ընկալում են և նկատում: Ես համարում եմ, որ այսօր ամենամեծ ժառանգությունն եմ թողնում իմ երեխաներին. որդուս եղբայր եմ ժառանգում, դստերս՝ քույր, և իմ անձնական փորձով գիտեմ, թե ինչ է նշանակում ունենալ թիկունքումդ՝ եղբայր և կողքիդ՝ քույր: Մեր բոլոր աղոթքներն ուղղված են նրան, որ երեխաներս ճշմարիտ հայ քրիստոնյային վայել մարդ մեծանան: Հուսով եմ, որ այդպես էլ կլինի: Ծնող-երեխա հարաբերություններն ինչպիսի՞ն են: Նրանց համար առաջնահերթ ընկե՞ր եք, թե դաստիարակ:Ես փորձում եմ ավելի շատ ընկեր լինել. միասին խաղալ, վազվզել, հեծանիվ քշել… Սա այն է, ինչ տեսել եմ իմ ծնողից: Հայրս եղբայր չունի ու ինձ միշտ համարել է իր եղբայրը: Իմ ու հայրիկիս մեջ միշտ մրցակցություն կա, բայց կա նաև զիջողականություն… Փորձում եմ այդ ամենը մոդելավորել նաև իմ ընտանիքում: Դժվարանում եմ ասել՝ ես երեխաներիս համար ավելի շատ ընկեր եմ, թե ոչ, բայց զգում եմ, որ իմ ներկայությունը տանը նրանց նեղություն չի պատճառում (ծիծաղում է): Երեխաներն իրենց ազատ են զգում, և դա ամենակարևորն է: Բայց ասում են, որ երբ ծնողը երեխայի հետ ընկեր է լինում, երբեմն երեխան ավելի «երեսառած» է դառնում:Չեմ կարծում: Այսպիսի օրինակ բերեմ. այն մարդկանց մոտ, ում իմ ընկերն եմ համարում, ավելի զուսպ եմ, հաշվենկատ և զգուշավոր: Միգուցե օտար մարդու հանդեպ ինչ-որ պահերի այդքան հարգալից կամ ուշադիր չլինես, բայց ընկերների պարագայում այլ է: Վերջին հաշվով, ընկեր է դարձել ինչ-որ արժեքների համար, և դու գնահատել ես այդ արժեքները ու պետք է շարունակես այդ արժեքներին արժանի տեղ հատկացնել: Այնպես որ, չեմ կարծում, թե երեխայի և ծնողի ընկերությունը կարող է երեխայի մեջ մեծամտություն առաջացնել: Նաև ասեմ, որ յուրաքանչյուր տարիքում երեխայի հետ ընկերությունը յուրովի է լինում: Յուրաքանչյուր տարիքի հետ այդ մակարդակի ընկերություն ես անում, որպեսզի իր համար ընկալելի, հասկանալի լինի: Համենայնդեպս, երեխաներիս հետ դեռևս քաղաքագիտական վերլուծություններ չեմ անում… Բնականաբար, տաս տարի հետո թեմաները կփոխվեն, ընկերության ձևը՝ նույնպես… Նելլի Մարգարյան