Եկեղեցական ժողովների շարքում իրենց կարևորությամբ առանձնանում են տիեզերական ժողովները: Այն կոչվում է տիեզերական, քանի որ մասնակցել են տիեզերական կամ ընդհանրական եկեղեցու ներկայացուցիչները: Հայ եկեղեցին ընդունում է միայն Նիկիայի (325թ.), Կ. Պոլսի (381թ.) և Եփեսոսի (431թ.) տիեզերական ժողովները, և դավանում միայն նրանց որոշումներն ու վարդապետական բանաձևումները:

Եփեսոսի տիեզերական ժողովը գումարվել է 431 թ. հունիսի 22-ին, բյուզանդական Թեոդոսիոս Բ Փոքր կայսեր հրամանով, Եփեսոս քաղաքում` 200 հայրերի մասնակցությամբ, որոնք հավաքվել էին քննելու Կ. Պոլսի պատրիարք Նեստորի ուսմունքը: Կ. Պոլսի պատրիարք Նեստորը սովորեցնում էր, թե Հիսուս Քրիստոսն ունի ոչ միայն երկու՝ իրար հակադիր բնություն, այլև խոսում էր երկու առանձին անձերի գոյության մասին, ավելին, որ Քրիստոս ծնվել է որպես հասարակ մարդ, ապա Աստվածությունը բնակվել է նրա անձի մեջ, հետևաբար Ս. Կույս Մարիամը ոչ թե Աստվածածին է, այլ մարդածին:

 430թ. ժողովի մասնակից հայրերը իրենց վեճերին լուծում գտնելու համար դիմել են Հռոմի Սուրբ Աթոռին, նույն թվականին Հռոմում գումարված ժողովում Կեղեստինոս պապն, իբրև Կյուրեղ Ալեքսանդրացու կողմնակից, սպառնաց բանադրել Նեստորին։ Հակամարտությունը աստիճանաբար այնքան բորբոքվեց, որ բյուզանդական կայսրը հրավիրեց տիեզերական ժողով՝ հարթելու համար Ընդհանրական եկեղեցու ներսում ծագած վեճերը։ Եփեսոսի ժողովը դատապարտեց Նեստորի վարդապետությունը և ընդունեց Կյուրեղ Ալեքսանդրացու վարդապետությունը, որպես ուղղափառ դավանություն, համաձայն որի Քրիստոսի աստվածային և մարդկային բնությունները գոյություն չունեն առանձին-առանձին, այլ միավորված են անշփոթ, անխառն կերպով՝ մեկ Տեր Հիսուս Քրիստոսի մեջ: Ս. Մարիամը ոչ թե մարդածին է, այլ Աստվածածին, քանի որ նա  ծնեց Աստծո Որդուն:

 Այս ժողովին հրավիրված է եղել նաև Հայոց Սուրբ Սահակ Պարթև Հայրապետը, բայց նույն ժամանակահատվածում զբաղված լինելով այլ գործերով, նամակով հայտնել է իր համակարծությունը ժողովի որոշումներին և իր միաբանությունը հայտնել Սուրբ Հայրերին: